سماسازان 31 ژانویه 2023 0 نظر

شهر زیرزمینی نوش آباد؛ پناهگاهی در زمین

شهر زیرزمینی نوش آباد؛ پناهگاهی در دل زمین

بزرگ‌ترین
سازه زیرزمینی جهان در شهر نوش آباد است که به‌ صورت دست کند با تیشه هایی از جنس الماس ساخته شده است
. این شهر از توابع شهرستان آران و بیدگل، و در ۸ کیلومتری شهر کاشان واقع است. بدلیل حمله
اعراب در دوران ساسانیان در صدر اسلام مردم شهر نوش آباد برای نجات جان خود، شهر زیر زمینی سه طبقه ای را به عنوان جان پناه حفر کردند. این شهر در دوران صفوی و قاجار به دلیل حمله مغولان، افغان ها و راهزنان توسعه و مورد استفاده قرارگرفت.
حدود ۱۰۰ سال پیش در دوران قاجار سیلی عظیم وارد شهر نوش آباد می‌شود. رسوبات و گل و لای فراوان ناشی از سیل، این پناهگاه را سال‌ها مخفی نگه میدارد تا این که در سال ۱۳۸۵ به صورت
اتفاقی توسط یک مقنی کشف می شود.

نامگذاری
شهر

شهر نوش آباد پایتخت خسرو انوشیروان ساسانی می‌باشد
که در ابتدا به نام این پادشاه به معنای جاودان نام گذاری شد اما به ‌تدریج حرف
«الف» آن حذف و به نوش‌آباد تغییر پیدا کرد. شهر زیرزمینی نوش آباد با نام اویی
شناخته می شود؛ زیرا بومیان برای صدا زدن یکدیگر از واژه «اویی» به معنی «آهای» استفاده
می‌کردند. به دلیل کاربرد پرتکرار این واژه
در این
پناهگاه
به این شهر نام «اویی» دادند.

ساختار معماری اویی

 

عمق آن در طبقه اول ۴۶ متر زیرزمین، طبقه دوم ۱۲۱۶ متر و طبقه سوم حدود ۱۸۲۲ متر زیرزمین حفر شده است. طبقه اول متشکل از کوره‌راه‌ها و دالان‌هایی است که احتمالاً برای گمراه کردن تعقیب‌کنندگان به‌کار می‌رفتند. طبقه دوم و سوم محل پناه گرفتن و زندگی موقت اهالی شهر از همه اقشار در مواقع خطر و ذخیره آذوقه بوده است. جنس کل بنا و تونل ها و راهروها از خاک رس و سیلیس و ملات ساروج است که در برابر زلزله مقاوم بوده اما نسبت به آب و هوا آسیب پذیر است. جای ضربات تیشه در همه دیوارهای دالان‌ها، اتاق‌ها و چاه‌ها گواه بر دستکند بودن این معماری منحصر به فرد دارد. این شهر زیرزمینی ساختاری متراکم، پیچیده و گسترده‌ای همچون لابیرنت برای به تله انداخت مهاجمین و غارت گران دارد. شهر اویی سازه ای منحصر به فرد است که از دالان‌های باریک تودرتو تا اتاق‌هایی در اندازه‌های کوچک و سکوهایی جهت استراحت، توالت، قنات تشکیل شده است. اتاقک هایی که برای اقامت خانواده ها ساخته شده هیچ کدام درب ندارند و فقط از طریق دیوار حریم پیدا می کنند. این شهر مساحتی ۴ کیلومتری دارد که تا تالار نیاسر ادامه پیدا کرده است؛ اما فقط ۴۰۰ متر آن امکان بازدید برای عموم را دارد.

ورودی های شهر اویی

این شهر زیرزمینی دارای دو ورودی اصلی از طریق راه پله های آب‌انبار است که حدود ۴۰ پله با شیب تند دارد. ولی در گذشته از طریق تنور یا اسطبل همه خانه های شهر و چاه هایی در بازارها، باغ ها و مکان های عمومی، به این مخفیگاه زیرزمین راه مخفی وجود داشت. غیر از ورودی اصلی، ارتفاع تمام قسمت‌های اویی بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر است. راه‌های ورودی بین طبقات طوری حفاری شده است که فرد برای ورود باید از پایین به سمت بالا حرکت کند، همچنین کوتاه بودن سقف راهروها، قدرت دفاعی مهاجمین را به حداقل می‌رساند. راهروهای باریک، مانعی استراتژیک از هجوم گروهی دشمن بود و این امکان را به سربازان خودی می داد که به صورت تکی با آنها مبارزه کنند. همچنین دالان‌ها به صورت مورب (کج) ساخته شده‌اند؛ که مانع دید دشمن تا آخر مسیر راه رو ها بود.

شرایط زندگی در اویی

انبارهای آذوقه در اتاق‌های کوچک و چاه‌های کم عمق قرار داشته‌اند؛ در این چاله ها مواد غذایی را به صورت معلق نگه داری و گوشت را برای جلوگیری از فساد نمک سود می‌کردند. آب مورد نیاز مردم از طریق قنات هایی که به این شهر زیرزمینی متصل بودند تامین می شد.

روشنایی شهر اویی

روشنایی این جان پناه از طریق چراغ‌های پیه سوزی که در حفره‌های دیوارها قرار داشتند تامین می‌شد. شواهد گواه این است که در تمام مدت راهروهای این شهر زیرزمینی روشن بودند. روغن این چراغ ها از دو صفارخانه باستانی شهر تامین می شد. چراغ پیه سوزی از شهر اویی کشف شده که تاریخ ۷۰۰ ساله دارد.

تهویه هوای شهر اویی

تهویه هوای شهر زیرزمینی اویی از طریق کانال‌هایی بود که در طبقه اول و در سطح زمین ایجاد شده ‌است. چاه‌های طبقات، علاوه بر عبور و مرور، باعث جریان یافتن هوا در طبقات پایین می‌شده ‌است. شکل این راهروهای چاهی، به شکل  Uاست و همین موضوع، باعث ایجاد اختلاف فشار هوا و رسیدن هوای تازه و اکسیژن به طبقه‌های زیرزمین می‌شود.

 کاربرد پناهگاه و مأمن بودن این نوع معماری که در عمق زمین ساخته شده تأثیر فراوانی بر ارائه پلان های معماری آن گذاشته ‌است؛ به همین دلیل ورود به این شهر نمی‌بایست به آسانی امکان پذیرد. مردم معمولا از طریق چاه هایی وارد پناهگاه می شدند که درپوش سنگی داشت و نفر آخر بعد از ورود درپوش را روی چاه می گذاشت تا غارتگران نتوانند وارد شهر زیرین شوند.

 

بسیاری از جزییات شهر در اثر سیل عظیم دوران قاجار از بین رفته است؛ ولی سفالینه‌هایی پیدا شده که به ۱۸۰۰ سال پیش تا عصر قاجار بر‌می‌گردد که هم اکنون در موزه باغ فین کاشان نگه داری می‌شود. اهالی نوش آباد در ۱۵۰۰ سال پیش با اجرای ایده‌ای هوشمندانه برای دفاع از جان خود جان پناهی شگفت و پنهان می‌سازند که امروزه این شهر زیرزمینی شهرتی جهانی پیدا کرده است. این شهر در مرداد ماه ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۵۸۱۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

نویسنده : مهدیه کاظمی زاده

پیام بگذارید