نور پردازی در معماری داخلی فضای مسکونی

زیبایی با نور در هنر معماری بحث نور يكی از اجزای کلیدی و مهمی است كه در کنار مفاهيم ديگری مثل ساختار، نظم در فضا، تناسب و … موضوعیت پیدا می کند که در طراحی به عنوان يک عنصر جداگانه بايد نقش و سهم خودش را داشته باشد. نور و معماری موضوعاتی جدایی ناپذیرند و معماری همواره در پی یافتن نوعی سازماندهی است که بتواند از نور طبیعی و مصنوعی بهترین استفاده را داشته باشد. معماری بازی هنرمندانه دقیق و خیره‌ کننده مجموعه‌ای از اجسام ساخته شده در زیر نور است. چشم‌های ما برای این آفریده شده‌اند که فرم‌ها را زیر نور ببینند. این سایه روشن‌ها هستند که فرم‌ها را در مقابل ما نمایان می‌سازند.

نور در معماری سنتی ایران

معماران ایرانی از گذشته دور به اهمیت نور در معماری پی برده و روش‌های هوشمندانه‌ای را برای استفاده از نور در ساختمان ابداع کرده‌اند. در معماری ایرانی از نور به طور یکنواخت استفاده نشده و به کارگیری این عنصر طبیعی بسیار متنوع بوده است. همین تغییر مداوم نور، تنوع رنگ و سایه روشن است که پیام‌های بصری کافی و مناسب را به چشم انسان می‌رساند.

نحوه استفاده از نور در معماری ایرانی

در کنار عواملی مانند اقلیم، موقعیت قرارگیری یک بنا، باورهای مذهبی و فرهنگ همسایه نشینی و … مطرح می شود. برآيندی از تمامی این موارد موجب شکل گیری قوانین مشخصی شده که در اجرای بناها و ساخت و ساز آثار تاریخی ایران رایج بوده است.در بررسی بافت سنتی و قدیمی شهرها مشاهده می کنیم که جهت امتداد كوچه ها و خيابان ها به طور کامل تاثیر گرفته از حرکت خورشید در طول روز بوده و دسترسی به موقیعیت های مهم مثل محل چشمه، ارتفاع منطقه و نزديكی به بازار و … همه با توجه به موقعیت قرار گیری خورشید تعیین میشده و جنوب شهر با پایین شهربرابر بوده است.در تاریخچه معماری سنتی ایران نور در طراحی ساختمان همیشه تعدیل شده دریافت میشده است و این امر از طریق عناصرتشکیل دهنده ی معماری ، مانند انواع روزنه‌ها و نورگیرها تأمین می گردیده است. معماران سنتی تلاش می‌کردند علاوه بر ایجاد سایه و جلوگیری از تابش مستقیم خورشید، در ساخت و سازهایشان حداکثر استفاده از پنجره را داشته باشند تا علاوه بر تامین روشنایی، دریچه ای برای دسترسی به چشم اندازهای اطراف و مسیری برای تهویه هوا و جریان نسیم های ملایم را نیز ایجاد کنند.

نوردر معماری مدرن

درمعماری مدرن، نور طبیعی به صورت مستقیم و با اختصاص سطح بزرگی از دیوار به بازشوهای شیشه ای، به درون بنا دعوت می شود. نورپردازی امکان تفکیک فضا را فراهم می آورد. با استفاده از متمرکز کردن نور بر محیطی خاص در ساختمان به مفهوم متفاوتی دست خواهیم یافت. مناسبترین نورپردازی محیط باید به گونه ای باشد که صفحات مختلف، روشنایی مورد نیاز محیط را در شرایط متفاوت تامین کنند. نورپردازی در معماری مدرن به شکلی است که تا جای ممکن از نور طبیعی خورشید استفاده شود و در به کارگیری تجهیزات روشنایی تلاش شود با کمترین هزینه، بیشترین بهره از روشنایی را داشته باشیم تا میزان مصرف تا حد ممکن بهینه باقی بماند.

نورپردازی در معماری داخلی فضای مسکونی:

نور پردازی آشپزخانه

آشپزخانه در گذشته فضای کاملا محصوری بوده که به واسطه یک المان نوری در وسط سقف روشن میشده، چراکه اکثر فعالیت ها در مرکز آشپزخانه صورت میگرفته است. اما امروزه کابیت های ثابت زمینی و سقفی حوزه‌ی کار متفاوت و در عین حال مشخصی را برای افراد ایجاد کرده اند که همه ی این المان ها به نور پردازی نیاز دارند. چراغ های آویز سقفی در وسط آشپزخانه که همچنان در طراحی های امروزی استفاده می‌شوند برای نور پردازی آشپزخانه های امروزی مناسب نیستند. زیرا دراینصورت افراد پشت به نور فعالیت می کنند و هنگام کار از نور کافی برخوردار نمی‌شوند. بنابراین با توجه به تغییر ساختار طراحی آشپزخانه نسبت به گذشته نیاز داریم که برای منطقه های مختلف فعالیت افراد، نور مناسب تعبیه کنیم. فضاهای مثل سطح روی اجاق گاز، سينك ظرفشويی و سطوح روی كابينت‌ها. بنابراین بالای اجاق گاز در صورت نبود نور داخل هود و همین طور بالای سینک ظرفشویی، باید نور مصنوعی با کلید های مجزا تعبیه شود.

نور پردازی سرویس بهداشتی و حمام

از بین فضاهای داخلی، نورپردازی سرویس های بهداشتی ساده تر و به نوعی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. چون به راحتی به واسطه یک نور سقفی مرکزی می توانیم روشنایی این فضا رو تامین کنیم. البته نصب چراغ در بالا یا کنار آینه  ضروری است.

نور پردازی فضای نشیمن

فضای نشیمن در هر خانه مثل نورپردازی آشپزخانه اهمیت بسیاری دارد. زیرا بعد از آشپزخانه اعضای خانه بیشترین زمان را در نشیمن دور هم می گذرانند. نور پردازی فضای نشیمن باید قابلیت تغییر و کم و زیاد شدن در طول روز را داشته باشد. به عنوان مثال می شود از آباژورهای زمینی استفاده کرد تا قادر باشیم نور را در طول شب کم و ملایم کنیم. البته امروزه به دلیل استفاده مداوم از نور مصنوعی در کل شبانه روز به نوعی حرکت خورشید و تغییر زاویه آفتاب با تغییر ساعات  روز در خانه ها دیده نمی شود اما بهتر هست که در طول شب نور فضای نشیمن کم و ملایم باشد تا به نوعی آرامش شب در این بخش از خانه حس شود.

نور پردازی راهرو و پله ها

اهمیت نور پردازی راهروها و راه پله ها را نباید فراموش کنیم. زیرا باید به منظور حفظ ایمنی افراد خانواده و مهمانان تا جایی که ممکن هست روشن باشند. البته میزان روشنایی راهرو ها می‌تواند به اندازه روشنایی پله ها نباشد چون این موضوع باعث می‌شود که مسیر حرکت در این فضاها جذاب تر به نظر برسد. برای نور پردازی پله ها نباید از چراغ های دفنی استفاده کرد، چون باعث خیره گی چشم و تاری دید می شود به همین خاطر پله ها باید از کنار یا از بالا به پایین نورپردازی شوند. بسیاری از طراحان راهروها را گالری های طولی می دانند که سعی می کنند از طریق نورپردازی فرد را سرگرم کنند.

 نویسنده: مهندس سید مسعود مسعودی