شیخ بهایی، عالمی بزرگ
زندگینامه شیخ بهایی
بهاءالدین محمدبن عزالدین حسین بن عبدالصمدبن شمس الدین محمدبن علی بن حسن بن محمدبن صالح حارث همدانی عاملی جبلی، در سفری که پدرش به شام رفته بود، در منطقه ای به نام بعلبک، در غروب آفتاب روز چهارشنبه 27ذی الحجه953ق، متولد شد. (1)
جبل عامل در آن روزگار از مراکز معروف شیعه در مغرب آسیا بود. پیشوایان و دانشمندان شیعۀ بسیاری از آنجا برخاستند که در بنیان گذاشتن تشیّع در ایران و محکم کردن پایه های آن، تلاش بسیار کردند. خاندان بهایی نیز یکی از خاندان های معروف شیعه در جبل عامل بودند. نسب این خاندان به حارث همدانی میرسد که صحابی معروف حضرت علی(ع) بود. او در چنان محیطی و میان چنین خاندانی بزرگ، تربیت یافت.
پدرش استادش بود
او علاوه بر اینکه پسر عزالدین حسین بود، شاگرد او هم به حساب می آمد و تحصیلاتش را با نشستن در مکتب او آغاز کرد. پدرش از پیشوایان شیعه و مشایخ معروف بود. وی شاگردانی بسیار تربیت کرد که بعدها از بزرگان شیعه در عرصۀ علم و دانش شدند. افزون بر استفاده از محضر پدرش، ایشان منطق و فلسفه و کلام را از ملاعبدالله بن شهاب الدین مدرّس یزدی فراگرفت، حساب و هندسه و جبر و هیئت را نزد ملاعلی، مذهب و ریاضیات را نزد مولانا افضل قاضی و نیز کتاب قانون ابن سینا را نزد حکیم الدین (اعتمادالدین) محمود آموخت.(2)
فرصت طلایی شیخ بهائی
واردشدن بزرگانی همچون شیخ بهایی و پدرش، میرداماد، ملاصدرا، فیض کاشانی و.. به دربار شاهان صفوی باعث استفاده از این موقعیت طلایی و تشویق پادشاهان صفوی به رسمیت بخشیدن مذهب تشیّع، بازسازی و احداث مساجد، مدارس علمیه، کاروانسراها و… بود.
امام خمینی در این باره می فرمایند: «یک طایفه از علما گذشت کرده اند از یک مقاماتی و متصل شده اند به سلاطین.با اینکه می دیدند مردم مخالف اند؛ لیکن برای ترویج دیانت و ترویج تشیّع اسلامی، ترویج مذهب حق، اینها متصل شده اند به یک سلاطینی و این سلاطین را برای ترویج مذهب شیعه خواه وناخواه وادار کرده اند. اینها آخوند درباری نبودند.
این اشتباهی است که بعضی نویسندگان ما می کنند… اینها اغراض سیاسی و دینی داشتند. نباید تا یک کسی به گوشش خورد که مثلاً علامه مجلسی رضوان الله علیه، محقق ثانی رضوان الله علیه،… شیخ بهایی رضوان الله علیه با اینها روابط داشتند و میرفتند سراغ اینها و همراهیشان می کردند، خیال کنند که اینها مانده بودند برای جاه و مقام… . آنها گذشت کردند، گذشت. یک مجاهدۀ نفسانی کرده اند، برای اینکه مذهب را به وسیلۀ آنها و به دست آنها ترویج کنند.»(3)
میراث های ماندگار
با بررسی زندگی شیخ بهائی به این نتیجه می رسیم که پر ثمرترین بخش عمر شیخ از زمانی آغاز شد که به اصفهان رفت.
بعد از به سلطنت رسیدن شاه عباس و انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، شیخ بهایی به این شهر رفت و تا پایان عمر، بهجز سال هایی که در سفر بود، در آن شهر ماند. شیخ بهایی در بین مردم به مهارت در عرصه های مختلف علمی مشهور است: فقه، اصول، تفسیر، حدیث، جبر، هندسه، هیئت، ریاضیات، ادبیات، اسطرلاب و… .
شیخ بهائی دارای 84 کتاب و رساله علمی است که به زبانهایی چون عربی و فارسی بر جای مانده است.
در این مجال به چند کار ویژه و بکر شیخ بهائی اشاره می کنیم.